Van 1 juni tot en met 28 juni 2023 ligt het Protocol voor goed opdrachtgeverschap in consultatie. Goed opdrachtgeverschap is essentieel voor het verantwoord gebruik van data in maatschappelijke opgaven. Sturen op ethische aspecten voorafgaand en tijdens het inzetten van data is nog niet vanzelfsprekend. Om ethisch sturen op datagebruik makkelijker te maken, is er een concept protocol ontwikkeld die opdrachtgevers helpt de juiste vragen te stellen. Wij horen graag wat jij ervan vindt!
Opdrachtgevers hebben een voorbeeldfunctie en kunnen sturen op het gedrag van toeleveranciers en afnemers. Mede daarom zijn opdrachtgevers bij uitstek het kanaal waardoor ethiek kan varen.
In het kader van Geosamen en in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken, heeft Geonovum gewerkt aan een protocol voor ethisch sturen op datagebruik. Opdrachtgevers kunnen het protocol gebruiken om te sturen op de ethische aspecten van datagebruik. Het protocol bevat een praktisch overzicht van te overwegen vragen bij het organiseren en inzetten van data.
Een afwegingskader
In gesprekken met Geobusiness (de branchevereniging geo-informatie) en andere stakeholders (opdrachtgevers en opdrachtnemers) is duidelijk geworden dat er behoefte is aan iets dat het gesprek tussen opdrachtgever en opdrachtnemer kan faciliteren. Iets dat helpt om samen tot verantwoorde en haalbare afspraken te komen,
Om te komen tot een goede opdracht is het grondig analyseren en goed begrijpen van het voorliggende vraagstuk, begrip van de context, van de vraag achter de vraag, en een goed beeld van de primair belanghebbenden en hoe data daarvoor rechtvaardig en doelgericht ingezet kunnen worden of niet, noodzakelijk. Van daaruit kan een heldere en legitieme vraag en opdracht geformuleerd worden. Wanneer ethische ontwerpprincipes niet al in het voortraject, in de uitvraag, in de selectie en in de opdrachtverlening worden toegepast en verwerkt, kan je er in de uitvoering eigenlijk niet meer effectief op sturen.
Voor wie?
De primaire doelgroep, de beoogde gebruikers van het protocol zijn de ambtelijk opdrachtgevers die data willen inzetten voor hun vraagstuk(ken). En de mensen die hen daarbij begeleiden en adviseren. De ambtelijk opdrachtgever kan een directeur of programmamanager zijn die binnen een inhoudelijk beleidsdomein verantwoordelijk is voor meerdere vraagstukken en opdrachten. Zij kunnen sturen op het gebruik van het protocol in de verschillende trajecten waar zij verantwoordelijk voor zijn.
Veel overheidsorganisaties hebben een eigen interne centrale en/of decentrale data-organisatie, met specialisten op het gebied van bijvoorbeeld business intelligence, gis/geo- en data science. Er ontstaat daardoor een soort ‘interne markt’ met opdrachtgevers en interne opdrachtnemers. Ook in deze settings, moet het protocol uitkomst bieden om de juiste vragen te kunnen stellen en beantwoorden.
Toepassing
Het protocol is ontworpen om in te kunnen zetten als je data wilt toepassen voor beeld-, oordeels- en besluitvorming binnen publieke opgaven. Vaak is de directe (operationele) opdrachtgever een beleidsmedewerker of projectleider binnen een specifiek beleidsveld. Zij schrijven de uitvraag, doen de selectie (bij een externe opdrachtnemer), zijn de contactpersoon voor de opdrachtnemer en vaak nauw betrokken bij de uitvoering. Indien organisaties werken langs de agile scrum methode, dan ondersteunt het protocol de productowner, de vertegenwoordiger van de klant, in het scrumteam.
Daarnaast is het protocol te gebruiken als je informatieproducten voor primair belanghebbenden maakt: de mensen die direct de gevolgen ondervinden van bestuur en beleid. Denk bijvoorbeeld aan de coronamelder van een aantal jaar terug en meer recent de stikstofkaart. Het protocol geeft de ambtelijk opdrachtgevers handvatten om deze opdrachten te kunnen beoordelen en kritisch te kunnen bevragen.
Ethisch verantwoord sturen op datagebruik
Goed opdrachtgeverschap is niet eenduidig te definiëren. Iedere opdracht is uniek en vraagt maatwerk. Ook wat betreft het afwegen en verwerken van ethische aspecten. De gebruikte ingrediënten voor ethisch verantwoord dataleiderschap zijn:
- Het centraal stellen van de mensen, van de leefomgeving, van de natuur, van de locaties en gebieden, die primair geraakt worden, direct de gevolgen ondervinden van de beeld-, oordeels- en besluitvorming binnen een opgave of vraagstuk
- Het kunnen bevragen, willen begrijpen en willen doorgronden van de context, waarden, dynamiek en perspectief van deze primair belanghebbenden. Waaruit je ook leert of en hoe data de betreffende opgave rechtvaardig kunnen dienen.
- Het kunnen bevragen, willen begrijpen en willen doorgronden van de data en informatieproducten die worden ingezet binnen de opgave en binnen de opdracht.
- Het actief betrekken van de primaire belanghebbenden bij het inzetten van data en het maken van informatieproducten.
- Het stimuleren en organiseren van samenwerking met (keten)partners die aan dezelfde opgave werken.
- Het sturen op openheid, transparantie (verantwoording), uitlegbaarheid en controleerbaarheid.
- Het (er)kennen van je eigen beperkingen en onwetendheid als opdrachtgever. En van daaruit handelen.
Consultatie
De consultatie loopt van 1 juni tot en met 28 juni. Voor de zomer wordt er dan een nieuwe versie van het protocol opgeleverd.
Tags: Ethiek
